Johannes Theodorus (Jan) Toorop, ook: Jean Theodor Toorop, was de belangrijkste Nederlandse kunstschilder van het symbolisme. Zijn werk evolueerde echter tot deze stijl langs zijn debuterend impressionisme, waarin hij het licht in kleur bracht, en zijn daaropvolgend divisionisme. Jan Toorop is de vader van Charley Toorop, de grootvader van Edgar Fernhout en de overgrootvader van Rik Fernhout - vier generaties kunstschilders.

Toorop werd geboren op Midden-Java. Hij was veertien jaar toen het gezin naar Nederland kwam. Oorspronkelijk was zijn opvoeding op het commerciële gericht, maar zijn artistieke belangstelling bracht hem naar de Academie van Amsterdam, van 1880 tot 1882, onder leiding van August Allebé, en die van Brussel, onder leiding van Jean François Portaels.

Zijn verblijf te Brussel zou positief bepalend worden voor zijn kunstenaarsvorming. Te Machelen deelde hij een tijdlang een atelier met William Degouve de Nuncques. Hij maakte kennis met de letterkundigen Emile Verhaeren en Maurice Maeterlinck en dompelde zich onder in het kunstzinnige avant-gardistische milieu, dat gedomineerd werd door James Ensor en Fernand Khnopff. Hij werd trouwens in 1885 al opgenomen als lid in de progressistische groep Les XX van Octave Maus.

Met zijn vriend Ensor trok hij naar Parijs en kwam er onder indruk van het pointillisme van Georges Seurat en Paul Signac. Met Verhaeren reisde hij naar Londen, in 1884 en 1886. Daar werd hij getroffen door het merkwaardige werk van de impressionist James McNeill Whistler.

In 1890 vestigde Toorop zich weer in Nederland. In dat jaar introduceerde hij Johan Thorn Prikker in de Belgische Kunstacademie Les XX. Toorop ging in Nederland zijn "lineair idealisme" ontwikkelen, als belangrijk symbolist, in een religieus gerichte art-nouveaustijl. In 1894 maakte hij een lithografie voor de NOF ter promotie van de Delftsche Slaolie, waarin de art-nouveaustijl heel sterk tot uitdrukking kwam. Door de bekendheid van deze litho werd art nouveau in Nederland ook wel slaoliestijl genoemd. Van 1890 tot 1892 en van 1899 tot 1904 woonde hij in Katwijk aan Zee. Hier maakte hij onder andere De Zee (Rijksmuseum Amsterdam). In Katwijk werd in 1891 zijn dochter Charley Toorop geboren.

In 1902-1903 besteedde Toorop veel tijd aan zijn kunstwerken in de nieuwe koopmansbeurs van Amsterdam, het gesamtkunstwerk ontworpen door H.P. Berlage, tegenwoordig de Beurs van Berlage. In de hoofdingang van de Beurs ontwierp Toorop de drie grote tegeltableaus "Verleden, Heden en Toekomst". Ook voor de Graanbeurszaal en de Effectenbeurszaal maakte hij tegeltableaus. Alle werken in de Beurs hebben ideële thema's zoals de emancipatie van vrouwen en de verheffing van arbeiders. De spanning tussen deze symboliek en de kapitalistische functie van de Beurs is frappant. In het Beurs van Berlage Café in de oude hoofdingang aan het Beursplein is dit nog dagelijks te ervaren.

In het begin van de vorige eeuw woonde Toorop in een klein huisje op de Markt in Domburg, op Walcheren. Hij werkte samen met een groep bevriende schilders, onder wie Marinus Zwart en Piet Mondriaan. Van een gezamenlijk streven of een gemeenschappelijke stijl was geen sprake. Ieder volgde zijn individuele persoonlijkheid, maar wel zochten ze hun inspiratie onder "het Zeeuwse Licht", in het duinlandschap, de bossen, en de karakteristieke Zeeuwse bevolking. Toorop was er het middelpunt van. Jan Toorop overleed op 69-jarige leeftijd in 1928.