Joy kearney en Fred G. Meijer hebben beide, onafhankelijk van elkaar, het schilderij onderzocht en schrijven het werk toe aan Melchoir De Hondecoeter (1635/36-1695). Hierna het Kunsthistorisch rapport van laatstgenoemde. Kearney stelt momenteel een oeuvrecataloog van de kunstenaar samen waar dit werk in opgenomen wordt.

Fred G. Meijer Kunsthistorisch rapport 029 – 20 April 2020.
Melchior d’Hondecoeter (1635/36-1695)
Studie van een zwaan (Voorheen toegeschreven aan Jan Asselijn).

Melchoir d'Hondecoeter was de zoon van Gijsbert Gillisz. d’Hondecoeter (1603 / 04-1653), een van de eerste Nederlandse kunstenaars die zich specialiseerde in het schilderen van levende vogels in een landschap. Melchior werd geboren in Utrecht, waar hij les kreeg van zijn vader en na diens dood in 1653, van zijn oom Jan Baptist Weenix, een belangrijke en vernieuwende schilder van onder meer landschap en stilleven. d’Hondecoeter verhuisde in augustus 1658 naar Den Haag en werkte aanvankelijk in het huis van kunstverzamelaar Philemon Lissant. Het plaatselijke gilde drong er bij de 'landschapsschilder N. Hondecoote' op aan zich aan te sluiten, wat hij in oktober 1659 deed. Hij werkte in de zomer van 1663 nog steeds in Den Haag, in welk jaar hij in die stad met een Amsterdams meisje trouwde. vóór september 1664. Hij bleef in Amsterdam tot zijn dood 31 jaar later. Het grootste deel van zijn oeuvre, meestal gesigneerd, maar zelden gedateerd, bestaat uit scènes met levende vogels in landschappen, waarvan voorbeelden in veel musea te vinden zijn en enkele landschappen met andere dieren. Vooral vroeg in zijn carrière schilderde hij een aantal stillevens, meestal van klein wild. In 1670 was de stijl van Hondecoeter volledig volwassen geworden en zijn werk was erg populair geworden zowel in Amsterdam als elders, ook in het buitenland. Een vroege biograaf beweerde dat Melchior d'Hondecoeter een haan had getraind om in elke gewenste houding voor hem op te komen. Het is zeer onwaarschijnlijk dat dit waar is, maar het is een feit dat Hondecoeter de houdingen en het gedrag van de vogels die hij portretteerde scherp bestudeerde.

Waarschijnlijk kon hij op basis van een of twee schilder- of tekenstudies de poses van zijn onderwerpen in zijn composities variëren. Het feit dat nogal wat vogels vrijwel identiek voorkomen in verschillende composities van Hondecoeter geeft aan dat hij, zoals veel van zijn tijdgenoten, zijn scènes componeerde met behulp van individuele studies van vogels en andere dieren. Veel hiervan zullen tekeningen zijn geweest. Zeer weinig van dergelijke tekeningen lijken bewaard te zijn gebleven, maar een blad uit de collectie van het Rijksmuseum te Amsterdam wordt als zodanig beschouwd (fig. 1) .(1) Tot dusver waren er twee studies bekend in olieverf, de ene van een kuiken, de andere van eendjes (fig. 2 en 3) .(2) Veel van de kleine vogels uit deze studies zijn te vinden in grotere composities van Melchior d'Hondecoeter, vergelijk figuren 4-7.

De hier besproken studie van een zwaan is een interessante toevoeging aan het oeuvre van Melchior d’Hondecoeter. Tot nu toe is het de enige bekende studie van een enkele vogel. De uitvoering is echter vergelijkbaar met die van de andere twee olieverfstudies, bijvoorbeeld in de sterke belichting, zelfverzekerde modellering en de vluchtige indicatie van de schaduw van de vogel. Deze zelfde zwaan komt voor op slechts één bekend handtekeningschilderij van Melchior d'Hondecoeter, op een veel grotere schaal, in een scène met zwanen en pauwen (fig. 8). (3) Veel kleiner en komt ook voor in twee schilderijen die niet door Hondecoeter zelf lijken te zijn gemaakt, maar dat komt hoogstwaarschijnlijk wel uit zijn kring of zelfs uit zijn atelier (afb. 9 en 10) .(4) De uitvoering van de vogels in deze schilderijen is niet van het niveau van de kunstenaar, maar de schilder moet wel toegang hebben gehad tot de studies van d’Hondecoeter, aangezien alle dieren op deze schilderijen tot het karakteristieke idioom van d’Hondecoeter behoren. Onder hen is de zwaan op de achtergrond van beide schilderijen, die duidelijk voortvloeit uit de hier beschreven studie, maar die ook in beide zwakker en minder overtuigend is uitgevoerd dan in de eigenlijke studie en in het grote schilderij in figuur 8.

Aangezien Melchior d’Hondecoeter zijn werken zelden dateerde en hij nogal consistent was in zijn stijl en uitvoering nadat zijn werk rond 1670 volwassen was geworden, is het moeilijk zijn werken nauwkeurig te dateren, en een studie als deze nog meer. Het lijkt echter vrij waarschijnlijk dat het ergens in de jaren 1670 is ontstaan.

(Aanvulling /  tekening Melchoir De Hondecoeter / Zwaan Rijksmuseum)
(Volledig rapport op aanvraag beschikbaar)

Herkomst:
Van Marle, de Sille & Baan, Rotterdam, Veiling  januari 1942, kavel 23
Collectie Johan Peijnenburg, Geldrop
Particuliere collectie Nederland